میمند روستایی صخره‌ای و دستکند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسانها خدایان خود را در بلندای کوه‌ها جستجو می‌کردند و کوه نشانه استواری و توان و پایداری و اراده شناخته می‌شد. این بنای دستکند باستانی، بی‌گمان از نخستین سکونتگاه‌های بشری در ایران به شمار می‌رود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوه‌ها را مقدس می‌شمردند. به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسانهایی دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سالیان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به‌شمار می‌رود. هنوز کسی بدرستی آگاه نیست که این مجموعه به دست چه کسانی به وجود آمده و انگیزه این مردم از ساخت چنین بناهایی چه بوده است.

در رابطه با پیدایش سازه‌های زیرزمینی میمند دو نظریه مطرح شده است:

نخست این که مجموعه میمند در قرون هشتم و هفتم پیش از میلاد همزمان با قوم ماد، که در غرب ایران آثار معماری صخره‌ای متعددی را به یادگار گذاشته‌اند، توسط گروهی از اقوام آریایی به وجود آمده است. این احتمال نیز وجود دارد که بناهای صخره‌ای میمند ناشی از اعتقادات آیین مهرپرستی بوده باشد چرا که یکی از ارکان این آیین مبتنی بر شکست ناپذیری و جاودانگی پدیده‌ها است و همین عقیده آنها را به سوی تقدیس کوه‌ها کشانده است و معماران و حجاران میمندی که شاید آیین مهرپرستی داشته‌اند، معتقدات مربوط به آیین خود را در معماری سکونتگاه‌های خود پیاده کرده‌اند.

میمند احتمالاً متعلق به قرون دوم و سوم میلادی است. در زمان اشکانیان در بخش جنوبی کرمان قبایل کوچ نشین به هر سو کوچ می‌کردند. این قبیله‌ها در دوره اشکانیان به طور کامل جا به جا نشده بودند و در اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان نقاط خوش آب و هوا را برای سکونت انتخاب می‌کردند. وجود محلی موسوم به دژ میمند، که در آن بیش از ۱۵۰ اتاق مدور سنگی ساخته شده که دخمه‌هایی برای قرار دادن اموات بوده است به این نظریه قوت می‌بخشد زیرا با توجه به موقعیت این استودان‌ها به نظر می‌رسد که گورستان یاد شده مربوط به دوران ساسانیان بوده است، چرا که طبق سنت آن زمان، دخمه‌ها در منطقه‌ای کوهستانی و به دور از شهر و محل سکونت ساخته شده بودند.

علاوه بر نظریه‌های فوق و بر اساس سنگ نگاره‌ها و نقوش صخره‌ای موجود در این منطقه، با صحنه‌های شکار که دلالت بر زندگی اهالی گذشته منطقه می‌نماید، قدمت میمند به چند هزار سال پیش بر می‌گردد. مطالعات انجام شده بر سفال‌های کشف شده در این منطقه نیز نشان می‌دهند که نمونه‌های یافت شده مربوط به دوره‌های مختلفی از جمله اشکانی، ساسانی، و اسلامی می‌باشند.

میمند به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده‌است و بیش ترین تغییر در آن مربوط به چند دههٔ اخیر می‌باشد. آنچه مورد اهمیت است و بی شک بر نحوه شناخت میمند اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نیامده، یعنی در فضای باز ساخته نشده، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل گرفته و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات نداشته است، بلکه می‌بایست توده هایی را برمی‌داشته تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، تاقچه در اندازه‌های گوناگون برای جای رخت خواب، ظروف، صندوق، چراغ و ... کنده شده‌است. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه‌های میمند گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای به وجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آن ها گذاشته شده و یا در آن‌ ها آویزان می‌گردند. کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک «کیچه» است. یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد. همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است.

جدا کردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از تاقچه‌ها با پردهای پارچه‌ای صورت می‌گیرد. کلیدون در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد. درجه حرارت این اتاق‌ها حدود ۵ درجه متفاوت از بیرون است. در سال ۱۳۸۳ در بهمن ماه در حالی که در بیرون حرارت ۱۰ درجه سانتیگراد بود، در درون ۱۵ درجه و در خرداد ماه ۱۳۸۴ در حالی که بیرون ۲۴ درجه سانتیگراد بود، دمای درون کیچه‌ها ۱۸ درجه سانتیگراد بود.

ایجاد اجاق و در زبان محلی «دیدوُن» در درون اتاق ها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنهٔ اتاق ها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاق ها باعث گردیده تا بدنه داخل اتاق‌ها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاق‌ها شود و متأسفانه چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمی‌شود باعث شده تا خاک سقفها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاق‌ها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و یک اتاق ۳×۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگ‌ ترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌کند. کف پوش‌ها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه های متفاوت در اندازه های ۱۵۰×۱ و ۴۰/۱×۸۰/۱ متر موجود است.

روستای میمند روی هم رفته دارای ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق می‌باشد.

ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آن‌ها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود. روستای ۳ هزارساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزاره دوم میلادی را به خوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد.

جایزه ملینا مرکوری جایزه‌ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی) به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به‌ فرد باشد. روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ نیز به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید. مدارک برای شرکت در مسابقه بزرگ معماری آقا خان ارسال شده‌است و در ضمن اقداماتی جهت ثبت جهانی میمند صورت گرفته‌است. طبق افسانه‌های میمند روزی این روستا به وسیله مردی که از سوی خورشید می‌آید به شکوه قدیمی باز می‌گردد.

ویکی پدیا