طبیعت زیبا و دل انگیز استان اردبیل در فصل بهار با چشم اندازهای روح نواز و گل های رنگارنگ در دشت های سبز و کوهپایه های استوار، دل هر گردشگری را می نوازد و انسان را به رویاهای زیبا می برد، به گونه ای که بی اختیار محو تماشا و تحسین این شاهکار الهی می شود و سر سجده به عظمت الهی می گذارد.
دره های اسرارآمیز، آبشار و جویبارهای پرپیچ و تاب، چمنزارها و ییلاق های سرسبز، نغمه دلنشین مرغکان و رودهای پرآب، آب های معدنی و شفابخش، آواز سپید پسرک چوپان در دشت های زرد و خاکستری، لاله های سرخ در پوشش سبز چمن، غروب مه آلود و دل انگیز سبلان، زردی آفتاب سپیده دم بر دریاچه نئور، سکوت محض جنگل های فندق لو، همه و همه نشانه ای از عظمت و توانایی تصویرگر عالم بوده و مایه شناخت عمیق تر خالق یکتا.

اردبیل از جمله استان های برجسته و پرجاذبه برای گردشگری است که به لحاظ تنوع جاذبه های طبیعی و تاریخی مورد توجه بسیار قرار دارد. آب و هوای آن در زمستان سرد و دیگر فصول سال معتدل، خنک و مطبوع و بویژه در بهاروتابستان باطراوت و دلنشین است.

مرکز استان، شهر اردبیل است که سابقه تاریخی و فرهنگی غنی دارد و در گذشته با نام هایی همچون آرتاویل، باذان پیروز، فیروز گرد، دارالارشاد، دارالملک، دارالعرفان، دارالامان و شهر مقدس (به سبب وجود مدفن اجداد صفوی) ملقب بوده است. شهر اردبیل در گذشته به علت قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم، رونق اقتصادی خوبی داشته است.

در یکی از روزهای گرم تابستانی پا به استان سرسبز و زیبای اردبیل گذاشتیم. در طول مسیر، از تهران که حرکت کردیم ابتدا از رشت و آستارا گذشتیم و به گردنه زیبای حیران رسیدیم، گردنه ای رویایی با طبیعتی سبز و کوه های پوشیده از جنگل و مه، گویی در بهشت زمین وارد شده ای. پس از گردنه حیران وارد استان اردبیل شدیم.

مردم اردبیل بسیار خونگرمند. این را از اولین ثانیه هایی که وارد اردبیل شدیم، فهمیدیدم. از هر کس نشانی بپرسی، بسیار دقیق آدرس می دهد و بعضی از آنها بویژه در روستاها، حتی کارهای روزمره خویش را کنار می گذارند و ما را به نشانی ای که می خواستیم می رسانند. مردم روستاها به کشاورزی و دامپروری مشغولند و محصولات کشاورزی آنان گندم، جو، سیب زمینی، تخم چغندرقند، محصولات علوفه ای، میوه های درختی، حبوبات و همچنین عسل و لبنیات است.

در بیشتر مناطق اردبیل، صنایع دستی رونق دارد و وقتی در بازار قدیمی شهر اردبیل که سابقه و قدمت طولانی دارد می گردی، محو تماشای هنر مردم استان می شوی. این صنایع هنری شامل گلیم، جاجیم، شال، ورنی، سفال، صنایع چوب، مصنوعات چرمی و قالی بوده و از آنجا که وصف سوغاتی های معروف اردبیل را زیاد شنیده بودیم، هر کدام از اعضای گروه ما مقداری سرشیر، عسل، حلوای سیاه و شیرینی های محلی خریدند که البته حلوای سیاه که نوعی حلوای محلی و به رنگ سیاه بود را فقط می توان از شهر اردبیل تهیه کرد و بسیار طعم خوشی دارد.

از آنجا که سفر ما به استان اردبیل ۴ روزه بود توانستیم جاهای مختلف استان را ببینیم. در یکی از روزها به شهر گردشگری سرعین رفتیم که فاصله بسیار کمی تا اردبیل داشت و نیم ساعته به آنجا می رسی. این مجموعه آبگرم ها دارای خواص شفادهنده و از نظر درمانی جایگاهی مناسب دارند.

استان اردبیل به دلیل قرار گرفتن در کوهپایه سبلان دارای چشمه های آب معدنی بسیاری می باشد که بنا به باور محلی ها هرکدام نام مشخص و خواص شفادهنده خاصی دارد. سرعین دارای آبگرم های بسیاری بود که ما نتوانستیم از همه آنها بازدید کنیم ولی اطلاعاتی که از مردم محلی در مورد بعضی از آبگرم ها ی منطقه گرفتیم به این صورت بود که گامیش گوئلی، بزرگترین چشمه آبگرم در دهکده سرعین و در منطقه اردبیل است.

در مورد آبگرم ساری سو گفتند که ساری سو یعنی آب زرد که به دلیل وجود سنگ های اطراف چشمه که درگذشته براثر رسوبات املاح معدنی زردرنگ شده اند به این نام معروف است. قره سو که در نزدیکی ساری سو بوده و چون ته آن تیره وسیاه به نظر می رسید آن را قره سو یا آب سیاه می گفتند.

یکی دیگر از آب های سرعین، پهن لی سو یعنی آب پهن دار است آب این چشمه را قریب یک و نیم لیتر در ثانیه برآورد کرده و گرمای آن را ۴۰ درجه نوشته اند. یکی دیگر از آبگرم های معروف بش باجی به معنی پنج خواهران است که به چند چشمه کوچک کنار هم در سرعین گفته می شود.

از دیگر آب های معدنی سرعین که متاسفانه نتوانستیم از آنها بازدید کنیم می توان به یوخاری قهوه سوئی و اشاغی قهوه سوئی یعنی آب قهوه خانه بالا وآب قهوه خانه پایین به دلیل وجود قهوه خانه در کنار آب های معدنی، همچنین گوزسوئی، یعنی آب چشم که در میان مردم محلی از گذشته ها به آب درمان بیماری های چشم معروف است ، اشاره کرد آبگرم ویلادره (بیلادره) در روستای ویله دره به فاصله ۳ کیلومتری شمال سرعین قرار دارد و نسبت به خود سرعین حدود یکصدمتر بلندتر است.

این روستا در کنار یکی از دره های سبلان واقع است و عمق آن در شرق قریه، گاهی بیش از یکصدمتر به نظر می رسد. آب معدنی سردابه که به فاصله ۵ کیلومترشمال سرعین واقع است آب های گرم نیر مانند سقزچی که به آب ساقزلو شناخته می شود و نیز چشمه دیگری به نام تئلانجیق که در روستاهای اطراف نیر واقعند از دیگر آبگرم های این استان هستند.

از آب های معروف منطقه سبلان باید از قوتورسوئی نیز نام برد. این آب، بین مشکین شهر و اردبیل واقع است. آبی است گوگردی و گاز آنیدرید سولفوریک آن از مسافت دور در هوا استشمام می شود. از عجایب منطقه این است که به دلیل وجود عناصر شیمیایی، رنگ فلزاتی که در آنجا وجود دارد تغییر یافته است.
بالاتر از قوتورسوئی، در ارتفاعات سبلان آب های معدنی دیگری وجود دارد که بزرگ ترین آنها به شابل معروف است. همچنین خال خال سوئی یا آب خلخال نیز در اردبیل شهرت دارد. آبگرم دیگری نیز در داخل جنگل است که به مشه سوئی یعنی آب جنگل مشهور است. آب این چشمه بین قدمای اردبیل شهرت زیادی دارد و برای رفتن بدانجا از چهارپا استفاده می شود.

استان اردبیل دارای تاریخی غنی است. این را وقتی از شهرها و روستاهای آن بازدید می کنی متوجه می شوی. شنیده بودیم در روستایی از توابع نیر استان اردبیل، باستان شناسان بتازگی اکتشافاتی کرده اند که قدمت منطقه را به سال های بسیار دور نسبت می دهد.

راهی بازدید از این روستا شدیم. نام منطقه بوینی یوغون (به معنای گردن کلفت) نام دارد که نام قلعه و کوهی است در روستای کورعباسلو.

اسم قلعه را از این رو بوینی یوغون (گردن کلفت) نهادند که دژی محکم، تسخیرناپذیر و غیرقابل نفوذ بوده و در سال های متمادی از دسترس دشمنان دور و محفوظ مانده است. بوینی یوغون فقط یک قلعه نیست، بلکه بخش مرتفعی از یک محوطه و یک شهر یا دهکده قدیمی است. این منطقه از نظر باستان شناسی منحصر به فرد است.

وسعت بسیار زیاد آن که بالغ بر ۳۰۰ هکتار است و چند لایه ای بودن قلعه نشان دهنده استمرار سکونت انسان از دوره اشکانی تا دوره صفوی بوده که از مشخصات بارز این قلعه به حساب می آید.

این منطقه که چند سالی است مورد توجه باستان شناسان قرار گرفته و هم اکنون به یکی از مهم ترین سایت های باستانی ایران تبدیل شده، نشانه هایی از تمدن ۴۵۰۰ سال پیش در آن یافت شده از دوران مفرغ تا عصر اشکانی و دوران اسلامی که این یافته ها محصول اکتشافات در زمین های پای قلعه است.

قلعه بوینی یوغون روی قطعات عظیم سنگ و کوه قرار دارد. دیواره های سنگی قلعه به ارتفاع حدود ۳۰۰ متر قلعه را از دو جناح، غیرقابل نفوذ کرده اند. جناح های قابل نفوذ نیز با دیوارهایی از سنگ و ساروج به شکل غیرقابل نفوذ درآمده که البته امروزه پس از گذشت سالیان و جنگ های احتمالی چیز زیادی از آنها باقی نمانده است.

برای بالا رفتن از کوه پله هایی نیز وجود دارد که حاصل تراش سنگ ها به وسیله انسان بوده و براحتی می توان از کوه مانند پله های امروزی منازل بالا رفت و البته در برخی قسمت های کوه نیز بسختی می شود عبور کرد و نیازمند مهارت کوهنوردی است.

بالای کوه به ۶ استخر جالب برخوردیم که برای ذخیره آب قلعه به صورت دست ساز ساخته شده بود و نشان از توانایی و هنر انسان در تراش و کندن کوه داشت و آب باران و برف در آنها ذخیره شده و مورد استفاده ساکنان قلعه قرار می گرفته است.

در میان مردم محلی روستای کورعباسلو مشهور است که این استخرها عمقش بسیار زیاد است و ته ندارد. از دیگر آثار واقع در این منطقه به آسیاب سنگی می توان اشاره کرد که در دل تخته سنگ های عظیم بوینی یوغون قرار دارد.

در یکی دیگر از روزهای سفرمان در شهر اردبیل، به بازدید از پل های تاریخی شهر رفتیم. اردبیل دارای پل های مختلفی است که قدمت زیاد دارند و ما از پل ابراهیم آباد و پل ججین بازدید کردیم که روی رودخانه بالخلو قرار داشتند و بسیار زیبا بودند و در ادامه سفر به بازدید از مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، مربوط به دوره ایلخانی و صفوی رفتیم.

این بقعه شامل بناها و قسمت های مختلفی چون چینی خانه، مسجد جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه، چراغ خانه، حرمخانه، مقابر بزرگانی چون شیخ صفی الدین اردبیلی، شاه اسماعیل صفوی، موزه بقعه و حیاط مقابر واقع در میدان عالی قاپو است. محل کنونی بقعه شیخ صفی الدین حدود ۷۰۰ سال پیش باغ بزرگی به نام اسفریس بوده که شیخ صفی الدین اردبیلی در بخشی از آن باغ بزرگ به ارشاد و تدریس مریدان خود می پرداخت.

سفر ما به استان اردبیل بسیار خاطره انگیز و به یادماندنی شد بویژه این که در فصل تابستان با سرسبزی طبیعت و هوای مطبوع و نسیم خنک بهاری همراه شد و خاطراتی زیبا از دیار اجداد صفوی و موسیقی دلنشین محلی و مردمی با لهجه شیرین و خونگرم برای همیشه در ذهن ما نقش بست.
شیخ صفی الدین کیست؟

شیخ صفی الدین اردبیلی سال ۷۳۵ هجری قمری در ۷۵ سالگی درگذشت. وی از بزرگان عرفان و تصوف در ایران به شمار می رفت و از نفوذ مذهبی بالایی برخوردار بود. از شیخ صفی آثار مکتوبی چون دیوان اشعار و تفسیر قرآن کریم برجای مانده است.

طبق وصیت وی او را در محل تدریسش و در مدرسه خود با ساختن یک برج مقبره ای به نام الله الله دفن کرده اند. وجه تسمیه آن وجود نام مبارک الله در متن ساقه برج آن است. علاوه بر مقبره شیخ صفی و مرقد شاه اسماعیل اول، آرامگاه های دیگری از شاهزادگان صفوی و سرداران قزل باش از جمله شهیدان جنگ چالدران و شروان در این بقعه و محل شهیدگاه قرار دارند .

در طول قرون گذشته، بسیاری از اشیای ارزشمند این بقعه به شیوه های گوناگون از محل خارج شد و در زمان حاضر بخشی از این اشیا ازجمله قالی معروف شیخ صفی زینت بخش گنجینه های آمریکا، روسیه و اروپاست.

ایرج نجفی

برگرفته از سایت:http://www.aftabir.com