مجموعه فرهنگی تاریخی تخت سلیمان تکاب به عنوان یکی از مهمترین و مشهورترین آثار تاریخ تمدن ایران و جهان جزو ۴ اثر ملی ثبت شده کشور در فهرست آثار تاریخی جهان است که هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می‌کنند.‌

مجموعه آثار باستاني تخت سليمان در 42 كيلومتري شمال شرقي شهرستان تكاب در استان آذربايجان غربي قرار دارد. آثار باستاني اين مجموعه و درياچه جوشان آن، روي صفحهاي سنگي و طبيعي قرار گرفته كه از رسوبات آب درياچه به وجود آمده است. قدمت اين منطقه از لحاظ سكونتگاه انساني به 3 هزار سال پيش باز مي گردد؛ و يكي از مهمترين آثار تاريخي كشور است .

 اين مجموعه چه به لحاظ وجود آثار باستان شناختي و چه به لحاظ ارتباط با مدارك مكتوب تاريخي و اسطورهاي در شمال و غرب ايران كاملا منحصر به فرد است. هم اينك در اين مجموعه آثاري از اوايل دوره ساساني تا دوره ايلخانان مغول شناسايي شده، ليكن از آنجايي كه تاريخ نظري اين مجموعه به دوره هخامنشي و اشكاني مي رسد، بي ترديد در صورت ادامه حفاري، آثار مهمي از دوره هاي پيش از ساساني در اين محل كشف خواهد شد.

در این شهر که زمان ایلخانان مغول و صفویه رونقی فراوان داشت می‌توان گنبد بزرگ سلطانیه را دید، این گنبد از سطح زمین ۵۱ متر ارتفاع دارد.

 با خروج از دروازه این شهر در سمت شمال دریاچه، کاخ شکار آباقاخان (قرن سیزدهم میلادی) و ایوان غربی معروف به ایوان خسرو را می‌توان دید.

روبه‌‌روی آن هشت ضلعی‌های دوره مغولی قرار دارد و اگر به سمت غرب نگاه کنید روستای احمد آباد سفلی با چشمه‌های آب گرم و زندان سلیمان به چشم می‌خورد.

زندان سلیمان نیز که تپه‌ای است به ارتفاع یکصد متر از سطح زمین و مخروطی شکل، زمان ساسانیان محل قربانی یا نیایش موبدان زرتشتی بوده و البته بقایای بناهای دور مخروط زندان سلیمان، نشانگر اهمیت این محل مقدس است. ‌

موبدان پس از نیایش در محل، حیوان را برای قربانی به جایگاه می‌بردند تا نذر آتشکده کنند. ‌

احتمالاً دو هزار سال پیش مخروطی که امروز خالی از آب است و در دهانه تپه قرار دارد، پر از آب بوده و بقایای آب انبارها اطراف مخروط نشانگر غیر قابل استفاده بودن آب این دهانه و دریاچه درون آن است؛ اما به مرور زمان و بر اثر حجم رسوبات با فرو ریختن دهانه، چشمه‌های این دریاچه که در عمق ۱۰۰ متری قرار داشته‌اند بسته شده و مخروط کم کم به خشکی رفته است. ‌

آب دریاچه تخت سلیمان و زندان سلیمان هیچ کدام آشامیدنی نیست و تنها برای کشاورزی و به راه انداختن آسیاب‌های آبی اطراف قابل استفاده بوده است

اولين گزارش مربوط به انداختن اشياء قيمتي در درياچه، به دوران كورش كبير پادشاه هخامنشي باز مي گردد. طبق اين گزارش در سال 547 قبل از میلاد، كورش پس از اينكه بر كروسوس پادشاه ليديه پيروز شد، شاه شكست خورده را به ايران آورد و در مكاني بهنام "بارن"، نزديك همدان اقامت داد و خزانه اشياء قيمتي او را به عنوان نذر در آب درياچه مقدس انداخت.

در دوره اشكاني نيز چندين گزارش از جنگ هاي بين امپراتوري روم و پادشاهي اشكاني گزارش شده است. بر طبق يكي از اين گزارشات، داستان تاريخي "كلئوپاترا" و "آنتوني" که در تاريخ روم، مصر و جهان معروف است. سردار رومي "آنتونيو"، در سال 36 قبل از ميلاد به محاصره قلعه "گنزك" پرداخت. در جريان اين محاصرات نگهبانان آتشكده مقدس هر زمان كه احساس مي كردند امكان سقوط قلعه وجود دارد، اشياء قيمتي موجود در آتشكده و معبد ناهيد را به داخل درياچه مي انداختند. بنابراين مي توان اميدوار بود كه مقدار زيادي از نذورات دوره اشكاني در كف درياچه موجود باشد. 

.

اين واقعيت كه ارتفاع مجموعه تخت سليمان از خط القعر محيطي كه در آن قرار دارد 62متر يعني برابر عمق درياچه است، ثابت مي كند كه كف درياچه به وسيله املاح آهكي رسوب گذاري نشده و در طول سال هاي شكل گيري آن ثابت بوده است. بنابراين در صورتي كه اشيايي در طول تاريخ به داخل درياچه پرت شده باشد، در داخل گل و لاي كف درياچه مدفون نشده و از طريق غواصي قابل كشف هستند. لبه بالايي درياچه، داراي پيشرفتگي نازكي در داخل آب است، اما باقي ديواره درياچه كاملا عمودي است. از اين بابت مشخص است كه در ادوار مختلف، لبه اضافي درياچه به تدريج شكل گرفته، بزرگ و بزرگتر شده و به همين دليل شكسته و به داخل درياچه افتاده است. بنابراين عمق ناحيه داخلي درياچه همان 62متر اوليه باقي مانده، ليكن نواحي حاشيه اي كف آن شيب پيدا كرده است.