استان آذربایجان غربی با احتساب دریاچه ارومیه حدود 43660 کیلومتر مربع مساحت دارد.

این استان که در شمال غرب ایران واقع شده  65/2 درصد از مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد.

استان آذربایجان غربی از طرف شمال و شمال شرق با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، از غرب با کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب با استان کردستان و از شرق با استان آذربایجان شرقی و زنجان همسایه است.

بر اساس آخرین آمار تقسیمات کشوری این استان دارای 12 شهرستان ، 28 بخش ، 14 شهر ، 103 دهستان و 3227 آبادی دارای سکنه می‌باشد و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است.

استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستم‌های ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در اشکورهای مختلف توپوگرافی به وجود آمده است که اهم آن‌ها به شکل جنگل‌ها و مراتع خودنمایی می‌کنند.



تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولت
هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می توان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسی ها در حوالی کوه های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.

 

گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از آذرآبادگان به معنی سرزمین آتش است. بزرگ ترین آتشکده های زرتشتی در این منطقه بوده و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان به جا مانده است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات می دانند. اینان معتقدند که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد.

 

از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آن را به صورت یک ایالت غیر موروثی اداره کرد.

 ● آثار تاریخی و طبیعت بکر استان

 

آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و مرکز آن ارومیه است . نام ارومیه از دو واژه «اور» به معنی جا و مکان و «میه» در زبان آشوری به معنی آب تشکیل شده است.

 

دشت های وسیع حاصلخیز، کوه های سر به فلک کشیده و هوای ملایم و سالم، رودهای پرآب و تاکستان های پربار، باغ های پر از میوه های گوناگون ، مراتع و جنگل های سرسبز، جلگه ها و دامنه های پر از گل های وحشی، این منطقه را به یکی از زیباترین و خوش آب و هوا ترین مناطق ایران تبدیل کرده است. .

 

 

بیش از یکهزار و ۲۰۰ اثر تاریخی چون تخت سلیمان، قره کلیسا و شگفتی های طبیعت همچون دریاچه ارومیه ، غارسهولان و صدها مناظر دل انگیز دیگر در استان توجه هر صاحب ذوق را به خود جلب می کند و با او از فرهنگ غنی و تمدن باستان گوناگون سخن می گوید و وحدت جاودانه هنر و ذوق واندیشه و فرهنگ و مذهب را به نمایش می گذارد.

  ● دریاچه ارومیه

دریاچه نیلگون یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی استان با اکوسیستم منحصربفرد به شمار می آید.

 

سواحل دریاچه ارومیه هر ساله با پذیرش گونه های مختلفی از پرندگان مهاجر جلوه های خاصی از زیبایی های طبیعت را به نمایش می گذارد. این دریاچه یکی از ذخیره گاه های زیستکره طبیعی جهان شناخته شده و دارای بزرگترین آبگیر داخلی کشور و خاورمیانه است. از نظر وسعت بیستمین دریاچه بزرگ و از نظر شوری دومین دریاچه شور جهان بعد از بحرالمیت محسوب می شود. این دریاچه دارای ۱۰۲ جزیره بزرگ وکوچک با مجموع مساحت ۳۳۴ کیلومتر مربع است. جزیره اسلامی، کبودان، آرزو، اسپیر و جزایر نه گانه از نظر وحوش و وسعت، قابل اهمیت هستند. جزایر کوچک این دریاچه نیز یکی از شگفتی های دریاچه ارومیه است. جزیره«مشت عثمان» جزیره آهکی که دقیقاً همانند تندیس یک مشت درنزدیکی بندرحمانلو قرار دارد، از جمله این جاذبه هاست.

 

در داخل جزایر متعدد این دریاچه گونه های نادری از گیاهان و پرندگان چون پلیکان، فلامینگو، کاکایی، اردک، درنای طناز و وحوشی همچون گوزن زرد، گرگ، بز، میش و پلنگ یافت می شود.
در حال حاضر قسمت زیادی از دریاچه ارومیه خشک و به شوره زار تبدیل شده است
 

 

یکی دیگر از مهم ترین جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی که از گذشته های دور مورد توجه قرار گرفته، خواص درمانی آب دریاچه ارومیه است . آب و نمک و لجن دریاچه برای درمان بسیاری از بیماری های پوستی و مفصلی، بیماری های زنان و روان درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

  ● مراکز آب درمانی و چشمه های استان

از مجموع ۳۶۰ چشمه آب معدنی شناسایی شده در سراسر ایران، نزدیک به ۳۰ حلقه چشمه انواع آب های گرم و معدنی در آذربایجان غربی واقع شده اند که از لحاظ درمانی و داشتن چشم اندازهای زیبا همواره مورد توجه مردم داخل و خارج از کشور قرار گرفته است.

 

 

در ۴۵ کیلومتری شهرستان تکاب ، بین احمد آباد علیا و کوه زندان در حاشیه اثر تاریخی بین المللی تخت سلیمان ، چشمه آبگرم احمدآباد همراه با مجموعه تفریحی و رفاهی واقع شده است. شهروندان و محلی ها اعتقاد دارند که آب این چشمه در مداوای بیماری های پوستی و گوارشی مؤثر است. آبگرم شوط در ۲۷ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ماکو دریک فضای آزاد واقع شده است .

 

آبگرم ایستی سو سلماس در ۶۹ کیلومتری جاده ارومیه – سلماس قرار دارد. آب این چشمه هنگام خروج گرم و جوشان است، استفاده بهینه و صحیح از آب این چشمه می تواند علاقه مندان زیادی را از داخل و خارج از استان برای بهره مندی از آن راغب کند. طبق تحقیقات انجام یافته ،آب چشمه در ردیف آب های کلروره بیکربنات سدیک و گرم گوگردی است.

 

 

چشمه معدنی شگفتی چالدران در دامنه کوه های آق بولاغ و شمال دهکده شگفتی در منطقه چالدران واقع شده است. آب این چشمه معدنی با فشار از کف حوضچه خارج می شود و از اطراف سرازیر می شود ودر بستر آب بسیاری از املاح تأثیرگذار در سلامتی وجود دارند.

 

چشمه معدنی هفتابه در حدود ۵۰ کیلومتری جنوب غربی ارومیه در دهستان مرگور، دریک کیلومتری شرق ده هفتابه قرار دارد که آب آن با گاز به صورت استوانه ای خارج می شود و در حدود ۱۰ سانتی متر از سطح آب بالا می رود و فرو می ریزد. آبگرم گراو در ۵۰۰ متری جاده مهاباد سردشت بر روی تپه ای با ترکیب کربنات آهکی قرار دارد.
 چشمه معدنی آغ گل در ۲۲ کیلومتری شمالغرب شهرستان خوی در مسیر خوی قره ضیاءالدین به فاصله یک کیلومتری از سد آغ گل، درجوار قریه ای به همین نام قرار دارد. درکنار این چشمه، چشمه های معدنی دیگری واقع شده اند و از تجمع رسوبات موجود در آب آنها ناهمواری ها و پستی بلندی هایی طبیعی با مناظر زیبا تشکیل شده است.

 

 ● دریاچه مارمیشو

در میان کوهستان های مجاور مرز ایران و ترکیه و ۴۵کیلومتری غرب شهر ارومیه، دریاچه مارمیشو با ۵ هکتار وسعت قرار گرفته است. این دریاچه با ساحل زیبا و پوشش گیاهی بی نظیر درنوع خود ممتاز و با ارزش و محل زیست انواع آبزیان از جمله ماهی قزل آلاست. دریاچه مارمیشو محل مناسبی برای صید ماهی و گذراندن اوقات فراغت گردشگران و دوستداران طبیعت در یک فضای بکر طبیعی است.

 

 ● آبشار شلماش

 
 

آبشارهای متعدد و کم نظیری در سطح استان آذربایجان غربی جاریست. آبشار شلماش با دره ای سرسبز و دل انگیز در نزدیکی شهر سردشت، یکی از شاخه های رودخانه زاب کوچک محسوب می شود. آبشار سلوک، سوله دوکل ارومیه و قلعه جوق ماکو از دیگر آبشارهای مشهور و پرخروش آذربایجان غربی به شمار می رود.

 

● غار سهولان، دومین غار آبی کشور

غارسهولان در ۴۵کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهاباد درمسیری زیبا و اکوتوریستی قرار دارد. وجود غار طبیعی سهولان در مجاورت دره ای سرسبز با رودخانه های روان، ویژگی خاصی به منطقه داده است.

 

 

● تخت سلیمان تکاب

 

تکاب به معنی آب باریک و زمین کم آب است. شهرستان تکاب دارای ده ها اثر تاریخی است که مجموعه باستانی تخت سلیمان یکی از آنهاست که به عنوان چهارمین اثر بین المللی ایران در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است. این مجموعه در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب و در محدوده ۱۲/۵هکتاری در جوار منطقه کوهستانی سرشار از جاذبه های کم نظیر طبیعی قرار دارد. در محوطه تاریخی تخت سلیمان، بقایای آتشکده بزرگ ساسانی به نام آذرگشسب به جای مانده که به مدت ۷ قرن آتش آن همیشه روشن بوده است.

 ● مسجد جامع ارومیه

این مسجد در وسط بازار قدیمی شهرستان ارومیه بنا شده است که بنا بر عقیده برخی از محققین این بنا آتشکده بوده و بعد از گرویدن ایرانیان به دین اسلام ویران گشته و در قرن هفتم هجری روی بنای سابق مسجدی با سبک دوره سلجوقی ساخته شده و حجره های اطراف صحن مسجد نیز مربوط به دوره زندیه است. از مساجد قدیمی آذربایجان غربی می توان مسجد مناره ارومیه، مسجد جامع مهاباد، مسجد سردار ارومیه و مسجد مطلب خان خوی را نام برد که معماری اصیل ایرانی اسلامی را نمایان می کنند.

 

 

● قره کلیسا نهمین میراث جهانی ایران

 

بنایی که در جنوب شهرستان ماکو و بیست کیلومتری شمال شرقی شهر چالدران ، بارویی سنگی و پنج برج آن در کنار روستای قره کلیسا خودنمایی می کند و مدفن تادئوس مقدس یا همان قره کلیسای معروف است. تاریخ ساخت کلیسا به اوایل دوره مسیحیت باز می گردد. نخستین بنای مذهبی مسیحیان روی آرامگاه طاطائوس مقدس از مبشرین دین مسیحیت ساخته شده و بنا به اهمیت و جایگاه مذهبی آن، مرداد ماه هرسال زائرین مسیحی از سراسر جهان آیین خاص مذهبی باداراک را در این کلیسا برگزار می کنند.

  ● تپه حسنلو

تپه باستانی حسنلو در ۱۲ کیلومتری شهرستان نقده در کنار روستای حسنلو واقع شده است. این اثر تاریخی با شهرت جهانی، بقایای شهری در هزاره اول پیش از میلاد است. شایان ذکر است جام بزرگ طلایی حسنلو که مربوط به دوره مانایی هاست از این تپه کشف شده است و قدمت تپه به ۶ هزار سال قبل از میلاد می رسد. نخستین آثار روستانشینی مربوط به ۷ هزار سال قبل از میلاد در تپه اهرنجان واقع در شهر سلماس بدست آمده است.تپه دیگاله، گوی تپه، تپه های ترمنی ، دیزج تکیه، چیچکلی و احمد سارلان از تپه های تاریخی ارومیه هستند.

 

 

● مقبره سید صدرالدین

 

سید صدر الدین وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی بوده که در جنگ چالدران با عثمانی ها به شهادت رسید. این مقبره یکی از مکان های دیدنی و زیارتی استان است که در چهار کیلومتری شهرستان چالدران در روستای سعدل قرار گرفته است.

 ● مناره شمس تبریزی در شهرستان خوی

آرامگاه شمس تبریزی در شمال غربی شهرخوی قرار دارد. شمس تبریزی عارف بزرگ و مراد مولوی شاعر نامی ایرانی در این محل مدفون شده است. زمان ساخت مناره شمس تبریزی به زمان شاه اسماعیل صفوی برمی گردد. این برج تاریخی با شاخ های آهو، بزکوهی و قوچ های شکار شده توسط شاهان صفوی زینت داده شده است. آثار تاریخی و فرهنگی بی شماری همچون پل خاتون، دروازه سنگی ، پل قطور، خانه کبیری، ساختمان قدیم شهرداری، مقبره آقا یعقوب، همواره مورد توجه بازدیدکنندگان از شهر خوی بوده است. در توصیف آثار باستانی آذربایجان غربی نباید از بازار قدیمی شهر ارومیه و خوی که قدمت هر دو به دوره صفویه برمی گردد، غافل شد. بازار قدیمی ارومیه در مجموعه بافت قدیمی با سبک و شیوه خاص قرار گرفته و بقایای به جای مانده آن نمایانگر ذوق معماری دوره های مختلف است. علی رغم تنوع شکل طاق ها، چشمه ها و گنبدها، مجموعه بازار از سادگی ویژه ای برخوردار است.

 

 

 

● مقبره سه گنبد ارومیه

 

مقبره منفرد اسلامی موسوم به سه گنبد در قسمت مرکزی شهر ارومیه متعلق به عصر سلجوقی ،در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بنای موصوف از دو بخش سرداب و شیون گاه تشکیل شده که به وسیله پوششی قوسدار از هم مجزا می شوند و مصالح آن شامل سنگ و آجر و گچ است. این برج آجری استوانه ای شکل متعلق به قرن ششم هجری بوده و در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی که با سنگ تراشیده اند، باقی مانده است.

 ● صنایع دستی آذربایجان غربی

 

آذربایجان غربی یکی از کانون های صنایع دستی ایران محسوب می شود که در آن انواع گلیم، پارچه های سنتی، فرش، صنایع چوبی و تزئینی، حصیر، بافت جوراب های پشمی و کلاه تولید می شود و در زمینه نقاشی روی چرم دارای معروفیت ملی است.